معارف اللطائف
معرفی کتاب معارف اللطائف
هدف کتاب معارف اللطائف نوشته محمدعلی مجاهدی، نشان دادن ابعاد بسطی و ذوقی بزرگان دین، عرفای نام آشنای اسلامی و بزرگان بلند آوازه‌ی ایرانی است که در هیمنه‌ی علمی آنان رنگ باخته و مجال دلربایی پیدا نکرده‌اند.
در پیشینه کهن شعر و نثر فارسی نیز به نمونه‌های بارزی از هجو و طنز، بدیهه‌گویی، هزل و اخوانبدهای منظوم بر می‌خوریم که گاه صبغه‌ی دینی، عرفانی و اخلاقی دارند و گاه سرشار از مقوله‌ای طنز آلود و هزل آمیزند. از دواوین شعرا، تذکره‌های فارسی و برخی از متون منثور و منظوم عرفانی می‌توان به عنوان منابع دست اول هزل و طنز نام برد و آثاری همانند لطائف الطوائف صفی علی هروی از دیرباز با لطیفه‌ها و مطایبه‌ها، راهگشای اهل ذوق و ادب بوده‌اند.
شیوۀ بیان ادبی اعم از شعر و نثر که در آن عیب‌های فردی و اجتماعی مورد تمسخر قرار می‌گیرد و هدف آن اصلاح رفتار بشری است، سخن طعنه آمیز، سرزنش، سخن تمسخر آمیز، و هنگامی که با کلماتی از قبیل: زدن، کردن، ساختن همراه می‌شود و مصدر مرکب می‌سازد، معانی دیگری را بر قلمرو معنی «طنز» می‌افزاید.
گروهی از صاحب نظران طنز را به عنوان یک «شگرد ادبی» معرفی کرده‌اند، و برخی دیگر آن را یک «نوع ادبی» شناخته‌اند. سر و کار طنز با آدمی است و به خاطر طبع پارادوکسیکال و خلاف عرفی که دارد، «خنده» و «اندیشه» را یک جابه مخاطبان هدیه می‌کند، و در عین حال هدف مشخصی را که در نهایت به تغییر و اصلاح رفتارهای بشری می‌انجامد، دنبال می‌کند، و این همان «رسالت» و تعهدی است که برای «طنز» تعریف کرده‌اند.
شاید با کمی تسامح و اندکی تساهل به توان هجو، حاضر جوابی، مطایبه و لطیفه را نیز صرف نظر از شاخصه‌هایی که دارند در قلمرو «طنز» مورد مطالعه و بررسی قرار داد، چرا که هیچ کدام از آن‌ها از ظرافت، نکته بینی، طبیعت خلاف عرفی، نقیضه پردازی و نقیضه گویی خالی نیستند.
در بخشی از کتاب معارف اللطائف می‌خوانید:
آورده‌اند که: در ایام ماضى وزیرى بود که امور ملک خراسان به رأى او مفوض بود و در خدمت ملک آن عهد، قربتى تمام داشت. و یکى از عادات او آن بود که هر که به خدمت او آمدى و حاجت خود را بر وى عرض کردى، او دست بر سینه نهادى و گفتى: کار من است، که تمام کنم و منت بر خود نهم. و چندان از این نوع بگفتى که او واثق شدى که این بر آید. پس وزیر آن را فراموش کردى و بدان التفات نکردى!
آن وزیر را مسخره‌اى بود. روزى با وزیر در حمام بود. مسخره در وى مى‌نگرید و مى‌خندید! وزیر خنده‌ى او را مدافعت مى‌کرد. مسخره گفت: مرا عجب مى‌آید که خداوند، سبحانه و تعالى بر بندگان خود پنج نماز فرض کرده است. و من پنج نماز کنم، و باشد که در بعضى تقصیر رود. و سر زانوى من به سبب سجود کردن ریش شده است و شوخ بسته و خداوند، به جهت کار مردمان، روزى هزار بار دست بر سینه زند و یکى از آن به تمام نرساند و هیچ نشانه بر سینه‌ى مبارک او پدید نیامده است!
وزیر از این کلمه به غایت برنجید و او را از خود دور گردانید، اما بعد از آن سیرت خود را مبدل کرد و هر که را وعده کردى به وفا رسانیدى. و این سخن اگر چه در لباس هزل بود اما هر چه تمام‌تر، اثرى کامل ظاهر کرد.
فهرست مطالب
پیشگفتار
بخش اول
بخش دوم
نمایۀ منابع
مولفان
محمدعلی مجاهدی
منابع
موضوعات
ادبیات